હિંદુ ધર્મમાં ભગવાન વિષ્ણુના આઠમા અવતાર ગણાતા શ્રી કૃષ્ણએ પોતાની લીલાઓ દ્વારા વિશ્વને સત્ય, ધર્મ અને ન્યાયનો માર્ગ બતાવ્યો છે. પરંતુ તેમના ધરતી પરથી ગયા પછી તેમની રાજધાની ગણાતી દ્વારકાનું શું થયું તે પ્રશ્ન સદીઓથી લોકોના મનમાં ગુંજતો રહ્યો છે. દ્વારકાના અસ્તિત્વ અને તેના વિનાશની વાર્તા રહસ્યોથી ભરેલી છે અને આજે પણ તે ઇતિહાસકારો અને પુરાતત્વવિદો માટે ગહન સંશોધનનો વિષય છે.
દ્વારકા, જેને ‘ક્રિષ્નાની નગરી’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ગુજરાતના દરિયાકિનારે આવેલું હતું. આ શહેર મહાભારત કાળ દરમિયાન શ્રી કૃષ્ણની રાજધાની હતી અને તે સમયનું ખૂબ જ સમૃદ્ધ અને સુંદર શહેર માનવામાં આવતું હતું. શ્રી કૃષ્ણએ મથુરા છોડ્યા પછી આ શહેર બનાવ્યું અને તે તેમના યદુવંશી વંશની રાજધાની બની હતી.
શ્રી કૃષ્ણનું પ્રસ્થાન અને દ્વારકાનો વિનાશ
મહાભારતના યુદ્ધ પછી, શ્રી કૃષ્ણએ તેમના જીવનની અંતિમ ક્ષણો ગુજરાત (હાલના સૌરાષ્ટ્ર)ના પ્રભાસ પ્રદેશમાં વિતાવી હતી. મુસલ પરંપરા અનુસાર શ્રી કૃષ્ણનું અવસાન થયું, ત્યારબાદ તેમનું શરીર પૃથ્વી પરથી અદૃશ્ય થઈ ગયું. તેમના ગયા પછી જ દ્વારકાના વિનાશની ભવિષ્યવાણી પૂરી થઈ હતી. કહેવાય છે કે શ્રી કૃષ્ણના ગયા પછી દ્વારકા ધીમે ધીમે દરિયામાં ડૂબવા લાગ્યું. આ વિનાશનું વર્ણન મહાભારતમાં પણ છે કે શ્રી કૃષ્ણના મૃત્યુ પછી દ્વારકા એક પછી એક સમુદ્રમાં ડૂબી ગઈ. આ ઘટનાને પૃથ્વી પર ભગવાનના અવતારના અંતનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. તેમજ એમ માનવામાં આવે છે કે મહાભારતના 36 વર્ષ પછી દ્વારકા શહેર દરિયામાં ડૂબી ગયું હતું.
એવું કહેવાય છે કે 6 વખત ડૂબ્યુ હતું આખુ શહેર
શ્રી કૃષ્ણ 18 સાથીઓ સાથે દ્વારકા આવ્યા હતા
એવું કહેવાય છે કે શ્રી કૃષ્ણ તેમના 18 સાથીઓ સાથે દ્વારકા આવ્યા હતા અને ત્યાં 36 વર્ષ શાસન કર્યું હતું. ત્યારબાદ શ્રી કૃષ્ણએ પ્રાણ ત્યાગ કર્યો હતો. કહેવાય છે કે શ્રી કૃષ્ણ ધરતી પરથી ગયા કે તરત જ દ્વારકા સમુદ્રમાં સમાઈ ગયું અને આ રીતે યાદવ કુળનો નાશ થયો હતો. આ સાથે જ એવું માનવામાં આવે છે કે આ શહેર અરબી સમુદ્રમાં 6 વખત ડૂબી ગયું છે અને હવે દ્વારકા 7મું શહેર છે જે જૂના દ્વારકાની નજીક ફરીથી બનાવવામાં આવ્યું છે.
દ્વારકાનો પુરાતત્વીય અભ્યાસ
હાલમાં દ્વારકાના અવશેષોની શોધખોળ અને અભ્યાસનું કામ ચાલી રહ્યું છે. 1980ના દાયકામાં, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ દ્વારા દરિયાની અંદરની શોધખોળ હાથ ધરવામાં આવી હતી, જેમાં દ્વારકાના અવશેષો મળી આવ્યા હતા. આ અવશેષોમાં પથ્થરના સ્તંભો, દિવાલો અને ડૂબી ગયેલા અનેક ભાગોનો સમાવેશ થાય છે, જે દર્શાવે છે કે અહીં એક સમયે સમૃદ્ધ અને મોટું શહેર હશે.
પૌરાણિક માન્યતા અનુસાર બે શ્રાપના કારણે ડૂબી હતી દ્વારકા નગરી
ગાંધારીના શ્રાપના કારણે ડૂબી દ્વારકા નગરી
ગાંધારીના શાપને કારણે દ્વારકા નગરી પાણીમાં ડૂબી ગઇ હતી. મહાભારતના યુદ્ધમાં પાંડવોની જીત બાદ યુધિષ્ઠિરને ગાદી પર બેસાડ્યા બાદ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ કૌરવોની માતા ગાંધારીને મળવા આવ્યા હતા. ગાંધારી કૃષ્ણને જોઈને પહેલા તો ખૂબ રડ્યા, પછી તેમણે ભગવાનને યુદ્ધ માટે જવાબદાર ગણાવ્યા હતા અને તેમને શ્રાપ આપ્યો કે જો મેં સાચા મનથી મારા પતિની સેવા કરી છે અને મારી પત્ની તરીકેની વફાદારીનું પાલન કર્યું છે, તો જે રીતે મારા કુટુંબનો નાશ થયો છે. એ જ રીતે તમારી નજર સમક્ષ તમારું કુળ પણ નાશ પામશે. કહેવાય છે કે આ શ્રાપને કારણે દ્વારકા શહેર પાણીમાં ડૂબી ગયું હતું.
શ્રી કૃષ્ણના પુત્ર સાંબાને શ્રાપ આપવામાં આવ્યો હતો
કથાઓ અનુસાર માતા ગાંધારી સિવાય, બીજો શ્રાપ ઋષિઓ દ્વારા શ્રી કૃષ્ણના પુત્ર સાંબાને આપવામાં આવ્યો હતો. મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર, કણ્વ, દેવર્ષિ નારદ વગેરે આવ્યા હતા. અહીં યાદવ કુળના કેટલાક યુવાનોએ ઋષિઓ સાથે મજાક કરી, તેઓ શ્રીકૃષ્ણના પુત્ર સામ્બને સ્ત્રીના રૂપમાં લઈને ઋષિઓ પાસે ગયા અને કહ્યું કે આ સ્ત્રી ગર્ભવતી છે. તેના ગર્ભમાંથી શું જન્મશે? જ્યારે ઋષિઓને આ મજાકની જાણ થઈ તો તેઓ ગુસ્સે થઈ ગયા અને તેઓએ ફરીથી શ્રી કૃષ્ણને શ્રાપ આપ્યો કે આ પુત્રના ગર્ભમાંથી એક મૂર્ખ ઉત્પન્ન થશે, જેના કારણે તમારા જેવા ક્રૂર લોકો તેમના કુળનો નાશ કરશે.
શ્રી કૃષ્ણના પ્રસ્થાન પછી દ્વારકાનું દરિયામાં ડૂબવું એ માત્ર ઐતિહાસિક ઘટના ન હતી, પરંતુ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિકોણથી તે કળિયુગની શરૂઆત હતી. શ્રી કૃષ્ણ પૃથ્વી છોડ્યા પછી કળિયુગ અને તેની ખરાબ અસરો દેખાવા લાગ્યા હતા.
( નોંધ: અહ્યા અપાયેલી માહિતી ધાર્મિક અને લોક માન્યતા પર આધારિત છે. આનું કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નાં હોઈ સકે. સામાન્ય હિત અને માહિતી ને ધ્યાન માં રાખીને અહ્યાં આ માહિતી ને અમે પ્રસ્તુત કરી રહ્યા છીએ.)