ભગવાન શંકરની પૂજા બિલીપત્ર વિના અધૂરી છે. બિલીપત્રના ત્રણ પાંદડા એક સાથે જોડાયેલા છે. આ અંગે અનેક પ્રકારની માન્યતાઓ પ્રચલિત છે.
દેવોના દેવ મહાદેવનો અભિષેક શણ, ધતુરા, ફળ, ફૂલ અને બિલીના પાન વગેરેથી કરવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શંકરની પૂજા બિલીપત્ર વિના અધૂરી છે. બિલીપત્રના ત્રણ પાંદડા એક સાથે જોડાયેલા છે. આ અંગે અનેક પ્રકારની માન્યતાઓ પ્રચલિત છે. કેટલીક જગ્યાએ ત્રણેય પાનને ટ્રિનિટીનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે એટલે કે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને શિવ, સર્જન, જાળવણી અને વિનાશના દેવ, કેટલીક જગ્યાએ સત્વ, રજ અને તમ જેવા ત્રણ ગુણો અને કેટલીક જગ્યાએ ત્રણ આદિમ ધ્વનિ, જેનો સંયુક્ત પડઘો ઓમ બનાવે છે. બિલીપત્રના આ ત્રણ પાંદડા મહાદેવની ત્રણ આંખો અથવા તેમના શસ્ત્ર ત્રિશુલનું પ્રતીક પણ માનવામાં આવે છે.
પાર્વતીએ પૂછ્યું તો ભગવાને કહ્યું કે બિલીપત્ર કેમ પ્રિય છે
એક પૌરાણિક કથા અનુસાર એક વખત નારદે ભોલેનાથની સ્તુતિ કરી અને પૂછ્યું, પ્રભુ! તમને ખુશ કરવાનો સૌથી સહેલો રસ્તો કયો છે? નારદની વાત સાંભળ્યા પછી ભગવાને કહ્યું કે જે પણ ભક્ત ભક્તિભાવથી અખંડ બિલીપત્ર અર્પણ કરે છે, શિવ તેને પોતાના સંસારમાં સ્થાન આપે છે.
આ સાંભળીને નારદ પોતાની દુનિયામાં ચાલ્યા ગયા, પરંતુ તેમના ગયા પછી માતા પાર્વતીએ ભગવાનને પૂછ્યું, તમે બિલીપત્રને આટલો બધો પ્રેમ કેમ કરો છો? તેના પર ભગવાને કહ્યું કે બિલીના પાંદડા તેના વાળ જેવા છે. તેના ત્રિપાત્ર એટલે કે ત્રણ પાન ઋગ્વેદ, યજુર્વેદ અને સામવેદ છે અને તેની શાખાઓ તમામ શાસ્ત્રોનું સ્વરૂપ છે. માણસે બિલીવૃક્ષને પૃથ્વીનું કલ્પવૃક્ષ માનવું જોઈએ. મહાલક્ષ્મી પોતે શૈલ પર્વત પર બિલીવૃક્ષના રૂપમાં જન્મ્યા હતા.
શિવના પ્રભાવથી ભગવાન કેશવના મનમાં વાગ્દેવી પ્રત્યે પ્રેમ વધી ગયો
ભગવાનના મુખમાંથી આવા શબ્દો સાંભળીને પાર્વતી વિચારવા લાગ્યા કે માતા લક્ષ્મીએ બિલી વૃક્ષનું રૂપ કેમ લીધું? પાર્વતીને આવી દ્વિધા અને આશ્ચર્યમાં જોઈને ભગવાને કહ્યું કે સત્યયુગમાં પ્રકાશ સ્વરૂપ રામેશ્વર લિંગની બ્રહ્મા સહિત તમામ દેવતાઓએ વિધિવત પૂજા કરી હતી. પરિણામે તેમની કૃપાથી વાગ્દેવી સૌના પ્રિય બની ગયા. તે ભગવાન વિષ્ણુને પ્રિય બની ગયા. શિવના પ્રભાવથી ભગવાન કેશવને વાગ્દેવી પ્રત્યે જે પ્રેમ હતો તે લક્ષ્મીને પોતે પસંદ ન હતો.
તેથી લક્ષ્મી દેવી ચિંતિત અને ક્રોધિત થઈ ગયા અને શ્રેષ્ઠ શ્રી શૈલ પર્વત પર ગયા. ત્યાં તેમણે લિંગ વિગ્રહની કઠોર તપસ્યા કરી. થોડા સમયની તપસ્યા પછી મહાલક્ષ્મીએ મૂર્તિથી સહેજ ઉપર એક વૃક્ષનું રૂપ ધારણ કર્યું અને તેના પાંદડા અને ફૂલોથી મારી સતત પૂજા કરવા લાગ્યા. આ રીતે તેણે વર્ષો સુધી પૂજા કરી અને અંતે શિવની કૃપા મેળવી. મહાલક્ષ્મીએ શ્રી હરિના હૃદયમાં વાગ્દેવી પ્રત્યેના પ્રેમને સમાપ્ત કરવા માટે વરદાન માંગ્યું. ત્યારે ભગવાન શિવે દેવી લક્ષ્મીને સમજાવ્યું કે શ્રી હરિના હૃદયમાં તમારા સિવાય બીજા કોઈ માટે પ્રેમ નથી.
તેને માત્ર વાગ્દેવી પ્રત્યે આદર છે. આ સાંભળીને લક્ષ્મી ખૂબ જ ખુશ થઈ ગયા અને ફરી એકવાર વિષ્ણુના હૃદયમાં વસી ગયા અને સતત તેમની સાથે રહેવા લાગ્યા. શિવપુરાણ અનુસાર સમુદ્ર મંથનમાંથી નીકળેલા ઝેરને કારણે દુનિયા મુશ્કેલીમાં હતી અને તે ઝેરને સ્વીકારવા કોઈ તૈયાર નહોતું. આ પછી બધા દેવતાઓ અને દાનવો આ સમસ્યાનો ઉકેલ શોધવા શિવ પાસે ગયા. ત્યારે ભગવાન શિવે વિશ્વની રક્ષા માટે તે વિષ પોતાના ગળામાં ધારણ કર્યું. આ કારણે શિવના શરીરનું તાપમાન વધવા લાગ્યું અને તેમનું ગળું વાદળી થઈ ગયું.
શિવના શરીરનું તાપમાન વધવાથી બ્રહ્માંડમાં અગ્નિની શરૂઆત થઈ, જેના કારણે પૃથ્વી પરના તમામ જીવોનું જીવન મુશ્કેલ બની ગયું. સૃષ્ટિના લાભ માટે ઝેરની અસરને દૂર કરવા માટે દેવતાઓએ ભગવાન શિવને બિલીપત્ર આપ્યું. બિલીના પાન ખાવાથી ઝેરની અસર ઓછી થઈ. કહેવાય છે કે ત્યારથી ભગવાન શિવને બિલીપત્ર અર્પણ કરવાની પરંપરા શરૂ થઈ. ભગવાન શિવને બિલીપત્ર અર્પણ કરવા માટે શાસ્ત્રોમાં કેટલાક નિયમો જણાવવામાં આવ્યા છે. બિલીપત્ર હંમેશા સરળ સપાટીથી જ ચઢાવવું જોઈએ. બિલીના પાન કાપીને ક્યારેય અર્પણ ન કરવા જોઈએ.
ભગવાનને બિલીપત્રના ત્રણ પાનથી ઓછા પાન અર્પણ ન કરવા જોઈએ. માત્ર ત્રણ, પાંચ કે સાત જેવા બિલીના પાન હંમેશા અર્પણ કરવા જોઈએ. બેલપત્રને હંમેશા વચ્ચેની આંગળી અનામિકા અને અંગૂઠાથી પકડીને ચઢાવવું જોઈએ. એવું કહેવામાં આવે છે કે બિલીપત્ર ક્યારેય અશુદ્ધ થતું નથી, તેથી પહેલેથી જ ચઢાવવામાં આવેલ બિલીપત્રને ધોઈને ફરીથી અર્પણ કરી શકાય છે.
એક પૌરાણિક કથા અનુસાર એક વખત નારદે ભોલેનાથની સ્તુતિ કરી અને પૂછ્યું, પ્રભુ! તમને ખુશ કરવાનો સૌથી સહેલો રસ્તો કયો છે? નારદની વાત સાંભળ્યા પછી ભગવાને કહ્યું કે જે પણ ભક્ત ભક્તિભાવથી અખંડ બિલીપત્ર અર્પણ કરે છે, શિવ તેને પોતાના સંસારમાં સ્થાન આપે છે. આ સાંભળીને નારદ પોતાની દુનિયામાં ચાલ્યા ગયા, પરંતુ તેમના ગયા પછી માતા પાર્વતીએ ભગવાનને પૂછ્યું, તમે બિલીપત્રને આટલો બધો પ્રેમ કેમ કરો છો? તેના પર ભગવાને કહ્યું કે બિલીના પાંદડા તેના વાળ જેવા છે.
(નોંધ: અહ્યા અપાયેલી માહિતી ધાર્મિક અને લોક માન્યતા પર આધારિત છે. આનું કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નાં હોઈ સકે. સામાન્ય હિત અને માહિતી ને ધ્યાન માં રાખીને અહ્યાં આ માહિતી ને અમે પ્રસ્તુત કરી રહ્યા છીએ.)