હિંદુ ધર્મમાં યજ્ઞ અથવા હવનનું ખૂબ મહત્ત્વ માનવામાં આવે છે. કોઈ પણ પ્રકારનું શુભ કાર્ય હોય કે તેની શરૂઆત હવનથી થાય છે. હવન કરવાની આ પરંપરા ખૂબ જ પ્રાચીન માનવામાં આવે છે.
પ્રાચીન કાળથી ઋષિ-મુનિઓ ભગવાનને પ્રસન્ન કરવા યજ્ઞ કે હવન વગેરે કરતા હતા. પ્રાચીન કાળથી ચાલી આવતી આ પરંપરાનું આજે પણ પાલન કરવામાં આવે છે અને કોઈપણ શુભ કાર્ય પહેલા ભગવાનના આશીર્વાદ મેળવવા માટે યજ્ઞ કે હવન વગેરે કરવામાં આવે છે.
યજ્ઞ કે હવનમાં સૌથી મહત્ત્વની વસ્તુ ભગવાનને અર્પણ કરવી. હવનમાં સ્વાહા શબ્દનો વારંવાર ઉચ્ચાર કરવામાં આવે છે અને જ્યારે પણ સ્વાહા ઉચ્ચારવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કે યજ્ઞ કે હવનમાં અર્પણ કરતી વખતે સ્વાહા શબ્દનો ઉચ્ચાર શા માટે થાય છે.
સ્વાહાનો અર્થ
જ્યારે પણ શુભ અથવા શુભ કાર્યો માટે હવન કરવામાં આવે છે, ત્યારે સ્વાહાનો પાઠ કરતી વખતે હવન સામગ્રીનો પ્રસાદ હવન કુંડમાં નાખવામાં આવે છે. સ્વાહાનો અર્થ થાય છે યોગ્ય રીતે પહોંચાડવું. એટલે કે મંત્ર સાથે આપવામાં આવેલ પ્રસાદ સ્વાહાના પાઠ કર્યા પછી જ યોગ્ય રીતે અગ્નિદેવ સુધી પહોંચે છે અને અગ્નિદેવ આ પ્રસાદ સ્વીકારે છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે કોઈ પણ યજ્ઞ અથવા હવન સફળ માનવામાં આવતો નથી સિવાય કે દેવતા તે હવન અથવા યજ્ઞને સ્વીકારે છે, અને દેવતા ત્યારે જ હવન સ્વીકારે છે જ્યારે તેને અગ્નિ દ્વારા સ્વાહા દ્વારા અર્પણ કરવામાં આવે છે. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર સ્વાહાને અગ્નિદેવની પત્ની પણ માનવામાં આવે છે. હવન દરમિયાન સ્વાહા પાઠ કરવા સંબંધિત કેટલીક પ્રચલિત વાર્તાઓ છે, તેના વિશે જાણો.
સ્વાહા સંબંધિત પૌરાણિક કથા
દંતકથા અનુસાર, સ્વાહા રાજા દક્ષની પુત્રી હતી જેમના લગ્ન અગ્નિદેવ સાથે થયા હતા. તેથી, જ્યારે પણ અગ્નિમાં કઈ પણ અર્પણ કરવામાં આવે છે, ત્યારે અગ્નિદેવની સાથે સાથે તેમની પત્ની સ્વાહાનું પણ સ્મરણ કરવામાં આવે છે અને ત્યારે જ અગ્નિદેવ હવનમાં ચઢાવવામાં આવતા અર્પણનો સ્વીકાર કરે છે.
અન્ય દંતકથા અનુસાર, સ્વાહાનો જન્મ પ્રકૃતિની એક કળા તરીકે થયો હતો અને સ્વાહાને ભગવાન કૃષ્ણ દ્વારા આશીર્વાદ આપવામાં આવ્યા હતા કે દેવતાઓ માટે બનાવાયેલ કોઈપણ સામગ્રી જ્યાં સુધી સ્વાહાને સમર્પિત ન હોય ત્યાં સુધી તે દેવતાઓ સુધી પહોંચી શકશે નહીં. આ કારણથી જ્યારે પણ કોઈ પણ ખાદ્યપદાર્થ કે પૂજા સામગ્રીને અગ્નિમાં અર્પણ કરવામાં આવે છે ત્યારે સ્વાહાનો ઉચ્ચાર કરવો જરૂરી માનવામાં આવે છે.
(નોંધ: અહ્યા અપાયેલી માહિતી ધાર્મિક અને લોક માન્યતા પર આધારિત છે. આનું કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નાં હોઈ સકે. સામાન્ય હિત અને માહિતી ને ધ્યાન માં રાખીને અહ્યાં આ માહિતી ને અમે પ્રસ્તુત કરી રહ્યા છીએ.)
